W prawidłowo zbudowanym oku promienie światła skupiają się w jednym punkcie – na siatkówce. W astygmatyzmie (inaczej niezborności) z powodu nieprawidłowości krzywizn wpadająca do oka wiązka promieni po załamaniu skupia się w dwóch punktach, powodując powstanie nieostrego obrazu. Nieregularny kształt rogówki, która w astygmatyzmie nie jest wycinkiem kuli, lecz przypomina wycinek piłki do rugby, odpowiada za 98 proc. przypadków wady oczu (tzw. astygmatyzm rogówkowy). W nielicznych przypadkach ta wada wzroku może też być skutkiem nieprawidłowego kształtu soczewki (tzw. astygmatyzm soczewkowy), najczęściej w wyniku wrodzonej wady soczewki (np. w soczewce małej i kulistej, w stożku lub garbie kulistym przednim albo tylnym soczewki). Niekiedy astygmatyzm soczewkowy rozwija się w następstwie zaćmy.
Ogólnie rzecz biorąc, w nadwzrocznym astygmatyzmie oba ogniska są poza siatkówką, a w krótkowzrocznym – przed siatkówką. Istnieje też astygmatyzm mieszany, wtedy jedno ognisko znajduje się przed drugim.

Astygmatyzm: objawy

Astygmatyzm objawia się trudnościami w ogniskowaniu widzianych obiektów (zamglone widzenie z daleka i z bliska), czołowe bóle głowy, mrużenie i tarcie oczu, przekrzywianie głowy. Przy niewielkim astygmatyzmie jedynym objawem może być częstsze mruganie, ponieważ osoby z tą wadą wzroku starają się uzyskać ostry obraz poprzez nagłe zmiany w ogniskowej. Osoba cierpiąca na astygmatyzm widzi gwiazdy jako plamki, linie proste jako krzywe. Nie widzi jednocześnie równie ostro linii pionowych i poziomych (np. widzi wyraźniej tylko jedno ramię krzyża). Kontury są nieostre, może wystąpić zaburzenie poczucia przestrzeni. Jeżeli u małego dziecka – do 3. roku życia – nie jest rozpoznany i korygowany duży astygmatyzm, może dojść do niedowidzenia jednego lub obojga oczu.

 Badania u okulisty potwierdzające astygmatyzm

Aby upewnić się, czy masz astygmatyzm, konieczna jest wizyta u okulisty. Pierwszym narzędziem służącym do jego wykrycia był keratoskop – wynaleziony przez portugalskiego okulistę A. Placido. Jest to krążek z białymi i czarnymi naprzemiennymi okręgami. Badanie polega na obserwacji kształtu ich odbić na rogówce. Stopień i oś niezborności oka mierzy oftalmometr (keratometr) Jawala.
Najdokładniejszą metodą określającą astygmatyzm jest wideokeratografia komputerowa. Wykorzystuje ona obraz krążka Placido rzuconego na powierzchnię rogówki, który jest rejestrowany przez kamerę, a następnie przekazywany do komputera i analizowany. Wynik badań to barwna mapa rogówki, przekrój powierzchni rogówki, mapa cyfrowych wartości krzywizn rogówki. Ostatnie badanie jest konieczne przed zabiegiem laserowej korekcji wady oczu. W codziennej praktyce wykorzystuje się autorefraktometr wyposażony w keratograf. Wszystkie te badania są bezbolesne, polegają na obserwacji oka przez okulistę przy użyciu przyrządów.

Astygmatyzm: życie codzienne

Astygmatyzm przeszkadza w codziennym życiu, i to zarówno w czynnościach wymagających widzenia z daleka, jak i z bliska. Trudności zależne są od stopnia wady wzroku i od tego, czy można ją skutecznie korygować. Brak lub nieskuteczna korekcja mogą powodować dolegliwości, takie jak przewlekłe zapalenie spojówek, brzegów powiek czy uporczywe bóle głowy, większe zmęczenie przy pracy przy komputerze, u dzieci czasem też niechęć do nauki, a przy prowadzeniu samochodu nieostre widzenie i większe zmęczenie – nie widzimy świateł pojazdów jako punktowe, tylko bardziej rozmyte. Dlatego soczewki kontaktowe i okulary korygujące tę wadę oczu muszą być precyzyjnie dobrane. Astygmatyzm można korygować okularami ze szkłami cylindrycznymi lub miękkimi soczewkami torycznymi, ale gdy powierzchnia rogówki jest zniekształcona w znacznym stopniu (np. wskutek blizn, chorób) lub astygmatyzm jest duży– soczewkami twardymi.
Jeśli niezborność jest rogówkowa, można ją leczyć za pomocą laserowej korekcji. Jeżeli pochodzenie wady jest soczewkowe i pojawiło się np. w następstwie zaćmy, znika przy okazji operacji zaćmy, która polega na wymianie naturalnej zmętniałej soczewki na sztuczną wewnątrzgałkową.
Przy niewielkim astygmatyzmie (do ok. 1 dioptrii) okulary przeważnie nosi się tylko do nauki, prowadzenia samochodu, pracy przy komputerze. A prawie u każdego człowieka występuje tzw. astygmatyzm fizjologiczny – do ok. 0,5 dioptrii, ponieważ prawidłowa rogówka załamuje się silniej w pionie niż w poziomie.