Szacuje się, że na całym świecie cierpi na nią ponad 65 milionów osób. O tym, czym jest zaćma, czy możemy się przed nią skutecznie ochronić i gdzie szukać fachowej pomocy, rozmawiamy z dr n. med. Justyną Badowską – okulistą z Centrum Medycznego Damiana.

Co to jest  zaćma i jakie są jej objawy?

Dr n. med. Justyna Badowska, Centrum Medyczne Damiana: Gałka oczna zbudowana jest z wielu struktur. Można je podzielić na struktury optyczne i te, które nie mają właściwości optycznych. Tylko prawidłowa budowa anatomiczna oka i prawidłowe ośrodki optyczne zapewniają dobrą ostrość wzroku. Do optycznych struktur gałki ocznej należą: rogówka, komora przednia z cieczą wodnistą, soczewka i ciało szkliste. Każda z tych struktur ma swoja moc optyczną oraz inny ściśle określony współczynnik załamania promienia światła. W zdrowym oku z przeziernymi wszystkimi ośrodkami optycznymi promienie, światła przechodzą przez nie bez przeszkody i padają dokładnie w biegunie tylnym oka na plamkę, jej okolice i siatkówkę. Z siatkówki włóknami nerwu wzrokowego impulsy przechodzą drogą wzrokową do mózgu. Tylko prawidłowa cała droga wzrokowa umożliwia dobre widzenie – jeśli którykolwiek z ośrodków optycznych jest nieprzezierny to widzenie jest złe. Zaćma to choroba oka polegająca na postępującym mętnieniu soczewki, czyli jednego z ośrodków optycznych oka. Soczewka ludzka przypomina kształtem mały cukierek o średnicy około 8 mm, otoczony cienka osłonką – torebką soczewki. W zdrowym oku zarówno przednia, jak i tylna torebka soczewki jest przezierna, podobnie jak wnętrze soczewki zbudowane z białek. W trakcie naszego życia białka te starzeją się, tracą przezierność, twardnieją i zmieniają kolor na żółty lub szary. To stwardnienie i zmiana koloru upośledza transmisję światła przez soczewkę i nazywa się zaćmą.

Czy zaćma to jedynie pogorszenia ostrości widzenia?

Zaćmy może skutkować pojawieniem się wady wzroku, której do tej pory nie było lub jej wysokości – np. zwiększeniem krótkowzroczności, zmniejszeniem nadwzroczności w przypadku zaćmy twardej – jądrowej. Bardzo szybko postępująca zaćma, czyli tzw. mętnienie podtorebkowe, może w ciągu 3 miesięcy doprowadzić do bardzo znacznego ubytku widzenia.

Czy zaćma jest chorobą jednorodną? Czy każdy przypadek jest taki sam?

Zaćma najczęściej związana jest z procesem starzenia się organizmu – nazywana jest wtedy zaćmą starczą – i występuje ona po 65 roku życia. W przypadku osób młodszych choroba nazywana jest zaćmą przedstarczą i związana jest najczęściej z inną chorobą np. cukrzycą, czy jaskrą, jednak może być również wynikiem przyjmowania leków sterydowych. Coraz częściej obserwujemy również przypadki tzw. zaćmy wrodzonej, która dotyka bardzo młodych, dzieci, a nawet noworodków.

Jakie są główne objawy zaćmy? Co powinno nas skłonić do wizyty u okulisty?

Do okulisty powinniśmy udać się wówczas, gdy zauważymy pogorszenie jakości i kontrastu widzenia, słabsze widzenie w dotychczas noszonych okularach, trudność w czytaniu, korzystaniu z komputera lub zaobserwujemy pojawiające się olśnienia przy prowadzeniu samochodu w nocy.

Kto jest najbardziej narażony na wystąpienie tej choroby?

Ryzyko wystąpienia zaćmy zdecydowanie zwiększa się po 55 roku życia, jednak szczególnie narażeni są pacjenci u których zdiagnozowano cukrzycę, chorobę tarczycy, jaskrę, astmę oskrzelową, schorzenia stawów a także osoby po urazach głowy, oczu, znieczuleniu ogólnym oraz przyjmujący leki sterydowe i psychotropowe. Tak, jak wspominałam wcześniej, zaćmę wrodzoną możemy również zdiagnozować u noworodków. Jest ona niezwykle groźna, ponieważ nie mają one jeszcze rozwiniętego mechanizmu widzenia i niezauważona lub zbyt późno wykryta zaćma może skutkować niedowidzeniem głębokim lub praktyczną ślepotą. W takich sytuacjach na lekarzach specjalistach spoczywa szczególna odpowiedzialność – wzrok małego pacjenta jest niezwykle wrażliwy i nieustannie się rozwija, dlatego diagnostyka oraz szybkość działania odgrywają kluczową rolę. W chwili obecnej zaćmę  wrodzoną i dziecięcą operuje się praktycznie niezwłocznie po rozpoznaniu – to jedyny sposób aby zapobiec niedowidzeniu głębokiemu u dziecka.

Na czym polega operacja usunięcia zaćmy?

Operacja polega na rozdrobnieniu i zemulsyfikowaniu twardych, nieprzeziernych mas soczewkowych czyli zaćmy w obrębie torebki soczewki i usunięciu ich z torebki. Kolejnym krokiem jest wszczepienie do torebki soczewki implantu wewnątrzgałkowego dobranego odpowiednio podczas kalkulacji biometrem. To bardzo precyzyjny zabieg mikrochirurgiczny wykonywany pod mikroskopem, w znieczuleniu miejscowym. Wymaga współpracy pacjent – lekarz, jest bezbolesny i trwa kilkanaście minut. Im twardsza zaćma oraz im dłużej czekamy z operacją, tym ryzyko powikłań jest wyższe ze względu na stopień trudności zbiegu operacyjnego.

W jaki sposób możemy przygotować się do operacji?

Najważniejsza część przygotowań do operacji odbywa się w gabinecie lekarskim. Pacjent z rozpoznaną zaćmą powinien zgłosić się na wizytę kwalifikacyjną do okulisty, który wykona USG gałek ocznych oraz badanie specjalistyczne w celu obliczenia mocy soczewki, która zostanie wszczepiona podczas operacji. Odpowiedni implant wewnątrzgałkowy, który zastąpi u pacjenta naturalną, ale zmętniałą soczewkę, pozwala bowiem całkowicie zlikwidować lub zmniejszyć wadę wzroku – zarówno nadwzroczność, krótkowzroczność, regularny astygmatyzm czy tzw. presbiopię, która stanowi naturalną konsekwencję starzenia się naszego wzroku i wymaga korzystania z okularów korekcyjnych. Bezpośrednio przed operacją pacjent odbywa również konsultację u lekarza anestezjologa, który jest obecny podczas zabiegu usunięcia zaćmy.

Czy istnieją przeciwskazania do przeprowadzenia operacji?

Ze względu na krótki czas trwania zabiegu i mały zakres znieczulenia przeciwskazań jest niewiele.  Świeżo przebyty zawał lub udar mózgu oddalają czas przeprowadzenia zabiegu o ok. 3-6 miesięcy. Istotnym czynnikiem zmieniającym postępowanie terapeutyczne jest również wykrycie wczesnych postaci zwyrodnienia plamki żółtej w jej postaci wilgotnej lub innych schorzeń siatkówki np. jej odwarstwienia.