Poza poważnymi powikłaniami, do których może doprowadzić, chorobę tę charakteryzuje także wysoki wskaźnik śmiertelności[1]. Dlatego walka z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych stała się przedmiotem globalnej strategii WHO. Jednym z głównych celów zarysowanych przez organizację do 2030 r. jest zmniejszenie o 50% liczby przypadków bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, którym można zapobiec dzięki szczepieniom[2].

Czym jest ZOMR?

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (w skrócie ZOMR) jest najczęstszą postacią chorób zakaźnych układu nerwowego, wywoływanych przez bakterie - najczęściej meningokoki, pneumokoki i Haemophilus influenzae typu B, a także wirusy, rzadziej pasożyty lub grzyby[3]. Jeszcze przed pandemią COVID-19, ZOMR było przyczyną śmierci około 236 000 osób na świecie w skali roku[4].

- W zależności od przyczyny, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych może mieć różny przebieg, a co za tym idzie, podlega odmiennemu leczeniu. Na szczególną uwagę zasługuje bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, które, mimo że nie jest tak częste jak wirusowe, to w tym przypadku rokowania są dużo gorsze - mówi dr n. med. Alicja Karney z Fundacji Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie.

Niebezpieczne bakterie i wyścig z czasem

Dane wskazują, że 1 na 10 osób, które zachorują na bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych umiera, a 1 na 5 zmaga się z poważnymi powikłaniami[5]. W grupie ryzyka znajdują się przede wszystkim niemowlęta i małe dzieci do 5. roku życia, a także nastolatki w wieku 15-19 lat[6].  Jednym z najcięższych zakażeń bakteryjnych, które może ich spotkać poza szpitalem, jest zakażenie meningokokami (łac. Neisseria meningitidis)[7]

- Wywołują one inwazyjną chorobę meningokokową, która jest wyjątkowo podstępna. W pierwszej fazie maskuje się pod objawami przypominającymi zwykłe przeziębienie lub grypę, dlatego tak trudno ją rozpoznać. Gdy w ciągu kilku godzin od pierwszych objawów dołącza sztywność karku, zaburzenia świadomości, gorączka nieodpowiadająca na standardowe leki czy charakterystyczna nieblednąca pod uciskiem wysypka to znak, że nie ma czasu do stracenia. Inwazyjna choroba meningokokowa przebiega bowiem bardzo dynamicznie i w ciągu 24 godzin może zakończyć się śmiercią - wyjaśnia dr n. med. Alicja Karney. - Leczenie dodatkowo utrudnia fakt, że w 60% przypadków meningokokowemu zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych towarzyszy sepsa - dodaje.

Wśród konsekwencji przebycia inwazyjnej choroby meningokokowej (IChM) wymienić można m.in.: ubytki skóry wymagające przeszczepów, amputacje kończyn, głuchotę, padaczkę czy opóźniony rozwój intelektualny[8].

Pierwsza globalna strategia walki z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych

W odpowiedzi na wyzwanie zdrowotne jakim jest ZOMR, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) pod koniec 2021 roku przedstawiła mapę drogową - pierwszą globalną strategię walki z tą chorobą, zatytułowaną W kierunku świata wolnego od zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych[9]. Potwierdza ona, że wielu przypadkom ZOMR i śmierciom z nimi związanymi można zapobiec dzięki szczepieniom. Postęp w tym zakresie jest jednak wciąż niewystarczający. Dlatego pierwszym filarem, na którym opiera się strategia WHO jest prewencja i zapewnienie wysokiego poziomu wyszczepialności. Chociaż mapa drogowa odnosi się do wszystkich przyczyn zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, to koncentruje się głównie na tych związanych z ostrym bakteryjnym zapaleniem, które było odpowiedzialne za aż 50% zgonów związanych z ZOMR w 2019 r.

#ŚwiatowyDzieńZapaleniaOponMózgowoRdzeniowych2022

- W zgodzie z duchem dokumentu Światowej Organizacji Zdrowia, w Światowy Dzień Zapalenia Opon Mózgowo-Rdzeniowych, który w tym roku obchodzimy 5 października, szczególnie podkreślamy, jak ważna jest potrzeba podnoszenia świadomości na temat tej choroby, jej oznak i objawów, a także możliwej profilaktyki w postaci dostępnych szczepień ochronnych - mówi dr n. med. Alicja Karney. - W Polskim Programie Szczepień Ochronnych od 2007 r. wśród szczepień obowiązkowych przeciwko bakteriom wywołującym ZOMR jest to przeciw HiB. Od chwili jego wprowadzenia odnotowano spektakularną redukcję zapadalności na HiB wśród najmłodszych dzieci. W 2017 r. do obowiązkowego programu dołączyły również szczepienia przeciwko pneumokokom - podkreśla.

Wśród szczepień zalecanych jest także szczepienie przeciwko meningokokom. W Polsce, najwięcej zakażeń wywołują meningokoki typu B - odpowiadają one za 67% zachorowań w całym społeczeństwie. Wśród najmłodszych, statystyki te są jeszcze wyższe - notuje się, że serogrupa B odpowiada za 69% zachorowań u dzieci do 5. roku życia i 80% u niemowląt (w 1. roku życia)[10]. Dlatego, jak zalecają eksperci w Rekomendacjach Dotyczących Szczepień Przeciwko Meningokokom Dzieci i Osób Dorosłych (opublikowanych we wrześniu 2022 r.)[11], jeżeli z jakiegoś powodu nie ma możliwości jednoczesnego podania szczepionek przeciw meningokokom typu B oraz ACWY, niemowlęta w Polsce powinny być w pierwszej kolejności szczepione właśnie przeciw meningokokom typu B. To szczepienie można rozpocząć już od ukończonego 2. miesiąca życia, ale warto je wykonać w każdym wieku, ponieważ na inwazyjną chorobę meningokokową można zachorować przez całe życie.

- Chociaż nie jest to szczepienie obowiązkowe, a zalecane, nie oznacza to, że jest ono mniej ważne. Co prawda inwazyjna choroba meningokokowa występuje rzadko, ale blisko w 100% przypadków wiąże się z hospitalizacją a jej przebieg zwykle jest ciężki - podkreśla dr n. med. Alicja Karney.

* * *

Celem kampanii edukacyjnej „Wyprzedź meningokoki" jest zwiększenie świadomości, szczególnie wśród rodziców, na temat inwazyjnej choroby meningokokowej (IChM), mogącej przebiegać pod postacią sepsy i/lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, objawów choroby oraz możliwości ochrony przed nią za pomocą szczepień. Organizatorami kampanii są firma GSK oraz Fundacja Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie. Więcej informacji nt. inwazyjnej choroby meningokokowej na stronie: www.wyprzedzmeningokoki.pl.

[1] WHO, https://www.who.int/initiatives/defeating-meningitis-by-2030 ( dostęp: wrzesień 2022 r.)

[2] WHO, Deafiting meningitis by 2030: A Global Road Map, https://www.who.int/publications/i/item/9789240026407 (dostęp wrzesień 2022r.)

[3] Confederation of Meningitis Organisations, Types of meningitis, https://www.comomeningitis.org/types-of-meningitis, (dostęp wrzesień 2022 r.)

[4] The Lancet;2020;396;s30-s31(v1.0), https://www.thelancet.com/pbassets/Lancet/gbd/summaries/diseases/meningitis.pdf                                  (dostęp: wrzesień 2022)

[5] WHO, https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/meningitis (dostęp wrzesień 2022 r.)

[6] Confederation of Meningitis Organisations. Key Facts, https://www.comomeningitis.org/facts, (dostęp wrzesień 2022 r.)

[7] Konior R., Szczepienia przeciwko meningokokom [w:] Inwazyjna Choroba Meningokokowa, PZWL, Warszawa 2016

[8]   Siewert B., Stryczyńska-Kazubska J., Wysocki J., Inwazyjna choroba meningokokowa w: Pediatria po Dyplomie, Medical Tribune Polska, czerwiec 2017

[9] WHO, Deafiting meningitis by 2030: A Global Road Map, https://www.who.int/publications/i/item/9789240026407, (dostęp wrzesień 2022r.)

[10] Skoczyńska A, Gołębiewska A, Wróbel-Pawelczyk I, Kiedrowska M, Ronkiewicz P, Błaszczyk K, Kuch A, Hryniewicz W.

Inwazyjna choroba meningokokowa w Polsce w 2021 roku (dane KOROUN), 2022 (dostęp: wrzesień 2022 r.)

[11] Kuchar E., Czajka H., Gowin E., Nitsh - Osuch A., Skoczyńska A., Szenborn L., Wrotek A., Wysocki J., Mastalarz - Migas A.,Peregud - Pogorzelski J., Jackowska T., Rekomendacje dotyczące szczepień przeciwko meningokokom dzieci i osób dorosłych [w:] Przegląd Pediatryczny, 2022/Vol. 51/No. 3/ 4- 16