Rozwój cywilizacji, technologii i medycyny oraz poprawa warunków bytowych wpływają na wydłużenie długości życia. Obserwujemy stały wzrost liczby ludności i proces starzenia się społeczeństwa na świecie (według Światowej Organizacji Zdrowia do 2050 r. prawie jedna czwarta ludności świata będzie miała ponad 60 lat). Przy czym populacja osób najstarszych, powyżej 85 r.ż., rośnie szybciej od pozostałych grup wiekowych. Wzrasta więc mediana wieku, a co za tym idzie także częstość występowania chorób przewlekłych, w tym nowotworów i chorób układu sercowo-naczyniowego, związanych z nimi chorób współistniejących oraz niepełnosprawności w późnym wieku.

Wraz z rozwojem cywilizacji mamy do czynienia z ograniczeniem wysiłku i ruchu, zmodyfikowaną żywnością, zanieczyszczeniem środowiska, a także osłabieniem więzi rodzinnych. Wszystko to przyczynia się do rozwoju chorób cywilizacyjnych takich jak: otyłość, cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, choroba niedokrwienna serca, choroby zwyrodnieniowe stawów, osteoporoza, choroby układu oddechowego, nowotwory, depresje. Zwiększa się częstotliwość występowania powikłań sercowo-naczyniowych (np. udary mózgu, zawały mięśnia sercowego, przewlekła niewydolność serca), choroby otępienne, zaburzenia równowagi i chodu, do upadków i złamań kostnych, co prowadzi do inwalidztwa i uzależnienia od innych.

Wydłużenie średniej długości życia wiąże się również z dostępnością i usprawnieniem publicznej służby zdrowia, lepszą profilaktyką, wyższym poziomem wykształcenia, prowadzeniem zdrowego stylu życia, poprawą warunków sanitarnych i ogólnego poziomu życia. Prognozy dotyczące opieki zdrowotnej nad osobami starszym zakładają żyjących dłużej i w lepszym zdrowiu seniorów oraz konieczność zwiększenia standardów opieki. Pacjenci w wieku podeszłym wymagają specjalistycznego podejścia, wnikliwej, całościowej oceny stanu zdrowia, szerokiej diagnostyki i indywidualnie dobranego leczenia. Są bardziej podatni na choroby przewlekłe i na sam proces leczenia (jego przebieg może różnić się u pacjentów w zaawansowanym wieku i powodować nasilenie efektów ubocznych terapii). Ponadto w tym okresie występuje osłabienie mechanizmów adaptacyjnych i funkcji układów: odpornościowego, sercowo-naczyniowego, oddechowego, endokrynologicznego, pokarmowego itd. oraz wielochorobowość, a co za tym idzie - wielolekowość, które należy wziąć pod uwagę w prowadzonej terapii.

Jak pokazuje sytuacja demograficzna Polski, tendencja starzenia się ludności i związane z tym wyzwania opieki zdrowotnej dotyczą również naszego kraju. Konieczne jest więc zwrócenie uwagi na choroby wieku podeszłego, które są przeważnie długotrwałe i kosztowne w leczeniu, a także działania sprzyjające wdrażaniu technologii medycznych, systemów i urządzeń, które mają istotny wpływ na prowadzenie profilaktyki, screeningu, diagnostyki, monitorowania, leczenia i rehabilitacji pacjentów cierpiących na różne choroby i dotkniętych niepełnosprawnością. Wraz z rosnącą presją związaną z usługami opieki zdrowotnej i społecznej dla coraz liczniejszej grupy osób w wieku podeszłym rośnie zapotrzebowanie na odpowiednie rozwiązania, jakie niesie postęp technologiczny, ale też konieczność wprowadzenia unormowań systemowych. Wśród barier do pokonania są m.in. brak współpracujących ze sobą środowisk technologii informacyjnych w dziedzinie opieki zdrowotnej, nieodpowiednie dane i standardy wiedzy oraz polityki w zakresie wdrażania nowych rozwiązań. Ponadto wiele usług nadal nie jest ogólnodostępnych lub są zbyt drogie, by mogły być popularyzowane na szeroką skalę. Jednym z projektów rozwijających technologie personalizowane, które służyć mogą opiece integrowanej nad pacjentem w wieku podeszłym jest międzynarodowy projekt Regions4Permed będący platformą wymiany doświadczeń ekspertów z pięciu europejskich regionów – mówi prof. Donata Kurpas, Kierownik Projektu po stronie Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu.

Projekt „Regions4PerMed - Interregional coordination for a fast and deep uptake of personalised health" jest finansowany w ramach programu Komisji Europejskiej Horyzont 2020. Obejmuje międzynarodową koordynację regionalnych polityk i programów innowacyjnych w zakresie e-zdrowia i nawiązanie stałego dialogu między 5 regionami europejskimi: Lombardią, Toskanią, Saksonią, Galicją i Dolnym Śląskiem. Ma na celu wdrażanie najlepszych praktyk w ramach personalizowanej opieki zdrowotnej, w tym zwiększenie zaangażowania władz regionalnych, naukowców i decydentów mających wpływ na wdrażanie medycyny personalizowanej oraz określenie optymalnych zasad implementacji innowacyjnych interwencji.

Tradycyjna medycyna bazowała na rozwiązaniach ogólnych, jednakowym podejściu do różnych pacjentów zmagających się z daną chorobą. Takie standardowe leczenie u niektórych osób mogło nie przynosić oczekiwanych efektów terapeutycznych. Nowoczesna medycyna coraz częściej korzysta z osiągnięć w dziedzinie personalizowanych technologii medycznych, które umożliwiają postępy w zakresie zapobiegania, diagnozowania, leczenia i rehabilitacji. Przez podejmowanie działań indywidualnie dopasowanych do potrzeb pacjenta i jego obecnej sytuacji zdrowotnej technologie medyczne zapewniają nie tylko większą skuteczność w zakresie somatycznym, ale i pozytywne efekty psychologiczne, sprawdzają się zarówno w domach, opiece ambulatoryjnej, jak i na oddziałach szpitalnych – dodaje prof. Donata Kurpas.

Dynamiczny rozwój technologii sprawia, że nowoczesna aparatura medyczna jest zinformatyzowana, wyposażona w specjalistyczne oprogramowanie, które odpowiada m.in. za automatyzację procedur diagnostycznych i terapeutycznych, przetwarzanie i przyjazne udostępnianie lekarzom informacji o stanie pacjenta. Technologie mogą wspierać opiekę geriatryczną, której celem jest utrzymanie starszych ludzi jak najdłużej w zdrowiu fizycznym i psychicznym, utrzymanie ich sprawności i zdolności do samodzielnego funkcjonowania, zapobieganie przedwczesnemu niedołężnieniu oraz możliwości przebywania w domowych środowisku do ostatnich dni, gdzie ludzie czują się najlepiej. Ważna jest więc integracja technologii stosowanych w domach, takich jak: czujniki, aplikacje, które wspomagają niezależność osób w wieku podeszłym i mogą mieć wpływ na modulowanie opieki domowej, nie tylko zwiększając jej efektywność pod względem kosztów i czasu leczenia, ale także oferując rozwiązania zachęcające do zwiększania samodzielności i poprawy jakości życia seniorów. Nowe technologie personalizowane mogą przejmować rolę opiekunów osób w wieku podeszłym, monitorować ich stan zdrowia i alarmować o niebezpiecznych sytuacjach. Kluczowe jest przy tym zwiększanie kompetencji starszych osób w zakresie korzystania z tych technologii.

Wdrożenie personalizowanych technologii w codziennym życiu zwiększa skuteczność podejmowanych działań indywidualnie dopasowanych do potrzeb pacjenta i jego obecnej sytuacji zdrowotnej, a także daje pozytywne efekty psychologiczne. Czynnikiem determinującym rozwój rozwiązań personalizowanych jest innowacyjność w różnych sferach działalności: w edukacji, badaniach naukowych i rozwojowych, we wdrożeniach nowych rozwiązań do produkcji i praktyki medycznej oraz w tworzeniu nowych firm i zaplecza naukowo-technologicznego koniecznego do wytwarzania nowoczesnej aparatury medycznej i farmaceutyków. Bardziej efektywne terapie prowadzą do skrócenia czasu hospitalizacji, lepszego rokowania dla pacjentów i szybszego ich powrotu do normalnej aktywności w społeczeństwie. – tłumaczy Dorota Stefanicka – Wojtas, asystent merytoryczny Projektu po stronie Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu.

Medycyna personalizowana w praktyce

Coraz bardziej zaawansowane urządzenia mogą monitorować zmienne fizjologiczne i w czasie rzeczywistym przekazywać je do smartfona lub komputera. Na przykład osobisty monitor Raisin monitoruje i analizuje tętno, aktywność fizyczną, pozycję ciała i rejestr pacjenta, co pozwala na precyzyjne dostosowanie leczenia w celu kontroli chorób przewlekłych lub dostosowanie stylu życia sprzyjającemu zdrowiu. Opiekę zdrowotną nad osobami starszymi usprawnia także monitorowanie stanu zdrowia z wykorzystaniem GPS. Cyfrowe urządzenia typu wearable łączą zdalnie użytkowników z systemem monitorującym i ostrzegają służby ratunkowe lub krewnych, gdy użytkownik potrzebuje pomocy. Co istotne, pomoc może być szybko uruchomiona, jeśli użytkownik zgubi się, upadnie lub poczuje się źle. Niektóre z proponowanych systemów obejmują inteligentne ubrania lub plastry, które śledzą parametry życiowe użytkownika, np. tętno, temperaturę, ciśnienie krwi i oddech. Osoby w wieku podeszłym są głównymi odbiorcami leków przepisywanych na receptę i jak pokazuje praktyka mają skłonność do pomijania dawek leków lub ich przypadkowego przedawkowania. Technologie zmniejszające to ryzyko mogą ograniczyć ewentualne błędy terapii, a nawet uratować życie. Na rynku znajdują się już systemy wydające leki zgodnie z ustalonym wcześniej harmonogramem oraz aplikacje, które za pomocą smartfona powiadamiają pacjentów o konieczności przyjęcia leków.

Kolejnym problemem, który stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia osób w każdym wieku jest izolacja społeczna. Obecnie, gdy rośnie liczba osób żyjących samotnie, utrzymanie więzi społecznych staje się ważniejsze niż kiedykolwiek. I tu z pomocą przychodzą nowe technologie komunikacyjne i informacyjne, które pomagają osobom w podeszłym wieku utrzymywać kontakt ze światem, np. szwedzki system GiraffPlus, który wykorzystuje podobny do Skype'a interfejs do łączenia seniorów z osobami w każdym miejscu na świecie. Umożliwia prowadzenie wideorozmów z przyjaciółmi, krewnymi i pracownikami służby zdrowia. Również rzeczywistość wirtualna (VR - Virtual Reality) może być wykorzystana u seniorów w celu wspierania dobrego samopoczucia emocjonalnego, a nawet pomocy w radzeniu sobie z demencją.

Podobnie rozwój telemedycyny (inaczej medycyna na odległość), ma duży wpływ na zdrowie i życie osób w wieku podeszłym, które z niej korzystają. Dzięki kamerom umieszczonym w komputerach, tabletach i smartfonach, lekarz "odwiedza" swoich pacjentów w zaciszu ich domów. W połączeniu z pozyskanymi precyzyjnymi danymi stanu zdrowia pacjenta, można sprawnie postawić diagnozę, co może zapobiec pogorszeniu się stanu zdrowia dzięki szybkiej interwencji medycznej, a nawet uniknąć hospitalizacji.

Sposób, w jaki zarządzamy zdrowiem ludzi mogą zrewolucjonizować sztuczna inteligencja i big data, czyli duże zbiory danych, które można analizować w celu określenia wzorców i tendencji. Wraz ze wzrostem mocy obliczeniowej i coraz bardziej zaawansowanymi algorytmami, profilaktyka pierwotna może zapobiec rozwojowi chorób. Lepsze wykorzystanie danych publicznych w połączeniu z narzędziami cyfrowymi i zrozumieniem szerszych uwarunkowań dotyczących zdrowia da nam możliwość szybszej i pełniejszej identyfikacji zagrożeń oraz pomocy najbardziej potrzebującym osobom z czynnikami ryzyka, zanim staną się pacjentami obciążonymi chorobami przewlekłymi. Sztuczna inteligencja może również funkcjonować jako narzędzie diagnostyczne i terapeutyczne, czego przykładem jest wykorzystanie rozpoznawania mowy do wykrywania demencji przy zastosowaniu przetwarzania języka naturalnego (NLP – Natural Language Processing). Takie narzędzia zwiastują nową erę medycyny spersonalizowanej, w której leczenie jest dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjentów – tłumaczy Marta Duda-Sikuła, asystent merytoryczny Projektu po stronie Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu.

Nowe technologie umożliwiają personalizację ochrony zdrowia, a integracja spersonalizowanych technologii wspiera niezależność osób w wieku podeszłym. Spersonalizowane technologie mogą wpłynąć na opiekę domową, nie tylko zwiększając jej efektywność pod względem kosztów i czasu leczenia, ale także oferując rozwiązania, które zachęcają do samodzielnego życia i poprawiają jakość życia osób w wieku podeszłym.

___________________________________________________________________________________________

Regions4PerMed – projekt wspomagający wdrażanie personalizowanych interwencji w ramach opieki zdrowotnej

Międzynarodowy projekt "Regions4Permed - Interregional coordination for a fast and deep uptake of personalised health" ma na celu koordynację międzyregionalną na rzecz wykorzystania personalizowanej opieki zdrowotnej oraz zwiększenie zaangażowania władz regionalnych, naukowców i decydentów w jej wdrażanie. Projekt wspiera nawiązanie dialogu między 5 regionami europejskimi i umożliwienie wspólnych inwestycji w medycynie personalizowanej. Obejmuje: Lombardię (Fondazione Regionale per la Ricerca Biomedica), Toskanię (Tuscany Life Sciences), Saksonię (Sächsisches Staatsministerium für Wissenschaft und Kunst), Galicję (Axencia de Coñecemento en Saúde) i Dolny Śląsk (Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego). Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu jest jedynym ośrodkiem akademickim w ramach konsorcjum. Projekt jest finansowany w ramach programu Komisji Europejskiej Horyzont 2020.

Medycyna personalizowana - w przeciwieństwie do tradycyjnej medycyny, w której wszyscy chorzy z podobnym rozpoznaniem są leczeni w podobny sposób - polega na stosowaniu indywidualnie dobranej terapii. Diagnostyka opiera się na najnowszych osiągnięciach biologii molekularnej i precyzyjnej analizie zmian w genach i białkach swoistych dla danego pacjenta i jego choroby. Medycyna personalizowana obecnie największe zastosowanie ma w onkologii, coraz częściej także w kardiologii i reumatologii oraz w leczeniu choroby Alzheimera i Parkinsona.

Indywidualnie dobrane leczenie do konkretnego pacjenta, zastosowane w odpowiednim czasie, daje lepsze efekty kliniczne i mniej skutków ubocznych, przekłada się także na rozwój celowanej prewencji w grupach ryzyka i obniżenie kosztów opieki zdrowotnej, spersonalizowane podejście do pacjenta jest więc przyszłością medycyny.