Lekarze coraz częściej zwracają uwagę na prawidłowe odżywianie i występowanie zaburzeń metabolicznych u pacjentów leczonych w szpitalu, ze szczególnym uwzględnieniem opieki okołooperacyjnej. Prawidłowo przeprowadzone leczenie żywieniowe pozwala wyeliminować wiele powikłań, skrócić czas leczenia, poprawić przeżywalność chorych. Stosowane terapie opierają się na wykorzystywaniu diet przemysłowych, dostarczających niezbędne makroskładniki tj. białka, tłuszcze i węglowodany, pokrywających zapotrzebowanie białkowo-kaloryczne oraz składniki odżywcze. Diety te oparte są na podaży dojelitowej lub pozajelitowej w zależności od zaleceń.

Leczenie przez żywienie

Jednym z rozwiązań, dzięki któremu możliwa byłaby poprawa jakości leczenia żywieniowego w polskich szpitalach jest wprowadzenie i przestrzeganie Zasad Dobrej Praktyki Żywienia Klinicznego. Program Polskiego Towarzystwa Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu (POLSPEN) „Leczenie przez żywienie” ma na celu wprowadzenie certyfikacji szpitali, które przestrzegają zasad dobrych praktyk żywienia klinicznego. Pozwoliłoby to na ujednolicenie procedur leczenia żywieniowego, jego rozpowszechnienie, a także podniesienie skuteczności opieki nad pacjentem, w tym również poradnictwa dietetycznego i edukacji pacjentów w trakcie terapii.

„Wprowadzenie działań mających na celu poprawę efektywności terapii żywieniowych stosowanych w szpitalach jest niezbędnym elementem niosącym za sobą pozytywne konsekwencje zarówno dla pacjenta, jak i samej placówki. Efektywna terapia żywieniowa w leczeniu pooperacyjnym pacjenta pozwala na ograniczenie powikłań, co przekłada się na koszty leczenia i czas pobytu w szpitalu. Niestety nadal powszechne jest niedożywienie szpitalne. Wielokierunkowe konsekwencje niedożywienia przekładają się nie tylko na efekty leczenia, ale także stan zdrowotny po zakończeniu terapii. Dlatego mam nadzieję, że nasz program przyczyni się do upowszechnienia dobrych praktyk w zakresie żywienia klinicznego, na czym skorzystają zarówno szpitale, jak i pacjenci” – wyjaśnia prof. dr hab. n. med. Stanisław Kłęk, Prezes Polskiego Towarzystwa Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu.

Stosowanie terapii żywieniowej w polskich szpitalach, pomimo konieczności lub wskazań do przeprowadzenia u części pacjentów nadal jest procesem nieuregulowanym i problematycznym dla wielu placówek. Kłopotem jest zarówno brak zastosowania zalecanej podaży dojelitowej lub pozajelitowej, jak również nieodpowiednio dobrana dieta, której skutkami są niedobory makro i mikroelementów. Ze względu na brak uregulowań dla zawodu dietetyka wśród personelu medycznego często brakuje specjalisty zajmującego się terapiami żywieniowymi. Konieczność wykonywania innych obowiązków przez lekarzy prowadzących terapie żywieniowe i brak systemu szkoleniowego to główne problemy, które utrudniają skuteczne przeprowadzanie terapii żywieniowych.

Pomimo występujących  u niektórych pacjentów przeciwskazań do stosowania podaży doustnej nadal wiele polskich szpitali unika podawania żywienia dojelitowego lub pozajelitowego. Częstymi przyczynami rezygnacji z leczenia żywieniowego są obawy lub przekonanie, że są one zbędnym elementem w opiece okołooperacyjnej. Ponadto w polskich szpitalach brakuje personelu specjalizującego się w żywieniu pacjentów, który posiadałby niezbędne kwalifikacje umożliwiające koordynowanie terapii żywieniowej. Obowiązki te często spadają na chirurgów, anestezjologów, jak również na innych lekarzy i pielęgniarki.

Aby poprawić skuteczność leczenia żywieniowego niezbędne jest przeprowadzenie szkoleń z zakresu rozpoznawania niedożywienia w różnych stanach chorobowych oraz stworzenie instrukcji stanowiskowych na temat oceny stanu odżywienia. Ponadto brakuje procedur dotyczących samego żywienia dojelitowego i pozajelitowego, a także jego stosowania, monitorowania i nadzorowania wraz z uwzględnieniem powikłań.

Są jednak szpitale, które przestrzegają najwyższych standardów w zakresie leczenia żywieniowego i pokazują, że dzięki zaangażowaniu całego personelu wsparcie żywieniowe jest zapewniane każdemu, pacjentowi z ryzykiem żywieniowym. Program Szpital Dobrej Praktyki Żywienia Klinicznego – Leczenie przez żywienie chce wyróżnić te właśnie te placówki. Chętne szpitale zgłoszenia mogą wysyłać do 29 lutego 2020, wypełniając formularz zgłoszeniowy dostępny na stronie www.leczenieprzezzywienie.org.

Żywienie dojelitowe i pozajelitowe w terapii żywieniowej

W diecie dojelitowej wykorzystuje się gotowe mieszaniny dostosowywane do indywidualnych potrzeb żywieniowych pacjenta lub diety miksowane w formie upłynnionych produktów spożywczych, które są trudniejsze do zbilansowania. Diety miksowane nie są w stanie pokryć zapotrzebowania na makro i mikroskładniki, jednak nadal są stosowane w polskich szpitalach. Bardzo częstym skutkiem ich podawania są niedobory pokarmowe, z którymi pacjent może zmagać się nawet po wypisaniu ze szpitala.

Żywienie pozajelitowe dostarczane jest w formie worków trójkomorowych lub mieszaniny przygotowywanej od podstaw przez farmaceutę, a następnie podawane jest przez wkłucie centralne lub obwodowe. Przy pozajelitowej podaży żywienia szczególne istotne jest podanie odpowiednich ilości i rodzajów składników odżywczych ze względu na formę podania (bezpośrednio do naczyń żylnych).